12 januari
Case
Jezelf bestuderen is jezelf vergeten.
(Dogen Kigen, Genjokoan)
Kort
Als je goed kijkt, zie je dat je jezelf niet ziet.
Iets langer
Dit is de tweede zin van de passage uit Dogens* Genjokoan. Gisteren besprak ik de eerste zin. Waarom is jezelf bestuderen jezelf vergeten?
Achttien eeuwen voor Dogen deze zin schreef, noemde de Boeddha zijn leer 'de weg van het niet-zelf'. Daarmee nam hij afstand van de mystici van zijn tijd. Die geloofden dat ze in hun meditaties hun ware zelf, hun ziel hadden gezien. Dat Zelf, stelden ze, was niet te onderscheiden van Brahma – God of het Kosmische Principe – en daarom waren ze verlicht. De Boeddha noemde dit prietpraat. Zulke extatische ervaringen bestaan. Ze kunnen héél leuk zijn. Zoals hallucinogene drugs dat kunnen zijn. Maar is je lekker voelen over een 'diepe' ervaring ook echt bevrijdend? Maakt het je echt wijs? Of maak je jezelf iets wijs?
Als je eerlijk bent, zei de Boeddha, zie je dat je nooit zo'n echt Zelf te zien krijgt. Je ziet flarden. van een wolk van door elkaar wriemelende ervaringen, gedachten, neigingen, sensaties, prikkels, geloofsartikelen, zelfbeelden, emoties, stemmingen,... Pas als je de zoektocht naar je ware Zelf ophoudt, kun je beginnen kijken naar wat er wel is, en dat naar waarde schatten.
Je zelf vergeten voelt niet altijd zo leuk of bevrijdend. Het kan verwarrend en akelig zijn. Alsof je boven een peilloze afgrond hangt. "Ben ik dan niets?" "Besta ik eigenlijk wel?" "Wat kan de zin van mijn leven zijn als ik alleen maar leeg ben?" Om die nihilistische valkuil te vermijden, gooit Dogen er een derde en positievere zin tegenaan: “Jezelf vergeten is bevestigd worden door de tienduizend dingen”. Dat is voor morgen.
* Dogen Kigen (1200-1253).
Voor de hele reeks, zie hier.