12 januari
Case
Jezelf bestuderen is jezelf vergeten.
(Dogen Kigen)
Kort
Als je goed kijkt, zie je dat je jezelf niet ziet.
Iets langer
Dit is de tweede zin van de passage uit Dogens Genjokoan. Gisteren besprak ik de eerste zin. De zinnen worden in toenemende mate vreemder. Zoals deze tweede zin. Waarom is jezelf bestuderen jezelf vergeten?
Achttien eeuwen voor Dogen deze zin schreef, noemde de Boeddha zijn leer 'de weg van het niet-zelf'. Daarmee nam hij afstand van de mystici van zijn tijd. Die geloofden dat ze in hun meditaties hun ware zelf, hun ziel hadden gezien. Dat Zelf, stelden ze, was niet te onderscheiden van Brahma – God of het Kosmische Principe - en daarom waren ze verlicht. De Boeddha noemde dit 'prietpraat'. Zulke extatische ervaringen bestaan. Ze kunnen héél leuk zijn. Zoals hallucinogene drugs dat kunnen zijn. Maar is je lekker voelen over een 'diepe' ervaring ook echt bevrijdend? Maakt het je wijs? Of maak je jezelf iets wijs?
Als je echt eerlijk bent, zei de Boeddha, kom je nooit een echt Zelf tegen. Als je echt eerlijk kijkt, zie je dat je bestaat als een wolk van door elkaar wriemelende ervaringen, gedachten, neigingen, sensaties, prikkels, geloofsartikelen, zelfbeelden, emoties, stemmingen,... Er is daar geen fundamenteel, diep, waar Zelf te vinden. Pas als je de zoektocht naar je ware Zelf ophoudt, kun je beginnen kijken naar wat er wel is, en dat naar waarde schatten. Dat zit allemaal in Dogens zinnetje "Jezelf bestuderen is jezelf vergeten".
Maar je zelf vergeten voelt niet altijd zo leuk of bevrijdend. Het kan ook verwarrend en akelig zijn. Alsof je boven een peilloze afgrond hangt. Ben ik dan niets? Besta ik eigenlijk wel? Wat kan de zin van mijn leven zijn als ik alleen maar leeg ben? Om die nihilistische valkuil te vermijden, gooit Dogen er een derde en positievere zin tegenaan: “Jezelf vergeten is bevestigd worden door de tienduizend dingen”. Dat is voor morgen.
Voor de hele reeks, zie hier.