2 juli
Case
Een leerling vroeg Zhimen: “Wat is de essentie van wijsheid?”
Zhimen zei: “Een oester slikt de volle maan in.”
De leerling vroeg: “Wat is de actie van wijsheid?”
Zhimen, zei: “Een haas verwekt bij volle maan.”
(Biyanlu)
Kort
Hoezeer je ook denkt het over de essentie te hebben, je zit altijd te midden van een concrete situatie.
Iets langer
Dit raadselachtige verhaaltje zit tjokvol Chinese filosofie en folklore. Vragen naar de essentie en de actie van wijsheid is typisch iets voor de oude Chinese filosofie. De Chinezen discussieerden blijkbaar graag over het verschil of de gelijkenis tussen de essentie (de substantie, het wezen, het fundament...) van de dingen en hun actie (functie, werking,...) Zhimens leerling wil weten hoe het zit met de essentie en de werking van de boeddhistische wijsheid. Zhimen lijkt daar twee dwaze antwoorden op te geven. Alsof we hier alweer een zenleraar zien die een mentale kortsluiting wil veroorzaken bij een al te rationele leerling. Maar Zhimens antwoorden verwijzen naar Chinese folklore. Een oester zou bij volle maan naar de wateroppervlakte stijgen, zich openen en zo een parel ontvangen. En een haas zou kinderen krijgen bij het licht van de volle maan. In het eerst geval slikt de oester de maan (de realiteit) in, een beetje zoals iemand in stille meditatie zich helemaal opent voor het bestaan. In het tweede geval zorgt de wijsheid ervoor dat de haas zich voortplant en haar eigen bestaan uitbreidt over de wereld, via haar jongen. Ziedaar Zhimens antwoord: zenwijsheid is een zaak van complete porositeit: een ontvangende ruimte zijn. En het is ook een zaak van complete uitstraling uitoefenen: actief een positieve invloed op de wereld uitoefenen. Dat is één manier om Zhimens antwoord te lezen
Maar uit dit gesprekje onthou ik toch vooral dat, hoezeer we ook willen ontwaken tot iets universeels en fundamenteels, we dat altijd doen in de context van een tijd, een plaats en een cultuur. In het India van de zesde eeuw v. Chr., zou de Boeddha nooit iets geantwoord hebben zoals Zhimen in het China van de tiende eeuw n.Chr. En vandaag heeft het geen zin om te spreken zoals Zhimen. Zen wordt telkens weer opnieuw uitgevonden. Een andere tijd, een andere wereld, een andere wijsheid.
Voor de hele reeks, klik hier.
Deze notities zijn ook dagelijks te volgen op Bluesky.
Als je deze teksten ook in de praktijk wil brengen, kun je deelnemen aan de online ZIT-sessies.