24 mei
Case
Meester Mimoyan had een gevorkte stok. Als hij een monnik zag komen, hield hij hem zijn stok voor en zei: “Wat voor demonen hebben van jou een boeddhistische monnik gemaakt? Wat voor demonen reizen met je mee op je tochten? Als je iets zegt, geef ik je een tik met mijn stok. Als je niets zegt, geef ik je een tik met mijn stok. Spreek nu! Spreek nu!”
(Shinji Shobogenzo)
Kort
Het is beter om je kleine kanten te erkennen dan een fake zuiverheid etaleren. Maar dan nog is er werk.
Iets langer
In middeleeuwse Chinese zenverhaaltjes dreigen leraren maar wat graag met stokslagen. Dat is niet mijn favoriete trekje van zenverhaaltjes. Het is met wat te macho. Of zelfs wat te slapstick-achtig. Wat de leerling ook doet, de zenleraar geeft hem een tik en dat moet dan iets dieps voorstellen. Of iets grappigs. Of iets paradoxaals, wat je uit een vast beeld over een zenpraktijk moet halen. Kan allemaal zijn.
In dit verhaaltje wordt mijn inspiratie meer gevoed door Mimoyans vraag dan door zijn stokslagen. “Wat voor demonen hebben van jou een boeddhistische monnik gemaakt? Wat voor demonen reizen met je mee op je tochten?”
Zijn vraag is paradoxaal. Traditionele zenkingen beschouwen het zenmonnikschap als de allerhoogste levensweg. Ik laat hier even in in het midden of dat echt wel zo is. Maar toch Mimoyan vraagt zijn monniken welke duivels hen daartoe hebben aangezet. En welke duivels hen hier en nu begeleiden, op hun weg als zenmonnik.
Het is een hilarische vraag. En een goudeerlijke. Want natuurlijk is niemand zuiver op de graat. Zelfs je inspiratie om de mooiste dingen te doen kan bezield zijn door lelijke trekjes. Dat is nog geen reden om die mooie dingen niet te doen. Mooie dingen zijn mooie dingen. Ook als ze uit iets voortkomen dat niet helemaal netjes is. Maar wat doe je dan met die donkere kantjes in je mooie motivatie? Daar vraagt Mimoyan naar.
Hij doet alsof zijn leerlingen twee mogelijkheden hebben. Ze kunnen zwijgen over hun kleine kantjes n de zuivere zenmens uithangen. Dan kunnen ze stokslagen van hem verwachten. Niets zo ellendig als fake zuiverheid. Dan draag je een lelijke walm met je mee, die iedereen ruikt, behalve jij. En het meest ellendige is nog dat jouw fake zuiverheid het vertrouwen in de mogelijkheid om goed te doen afbreekt. Dat het anderen cynisch maakt over het goede van zoiets als het zenboeddhisme. Zo breek je de mogelijkheid om een betere wereld te maken af.
Een tweede mogelijkheid is dat Mimoyans leerlingen hun eigen kleine kantjes wel volmondig erkennen Maar ook dan krijgen ze er ook van langs. Want ze erkennen volstaat niet. Je moet er ook op werken. Mogelijk je hele leven lang. Die 'stokslagen' horen dan tot je leven. Om je wakker te houden en te bekijken hoe het nu met je kleine kantjes zit. Dat hoeft geen oninteressant leven te zijn. Op den duur heb je er zelfs grote lol in om te zien dat ze wer opduiken en dat je er niemand slachtoffer van hoeft te maken. Ook dat zijn verlichtingservaringen.
Wat ik echt grappig vindt aan dit verhaaltje is dat Mimoyan met zijn gevorkte stok zelf iets van een duivel heeft. Dus kunnen we net zo goed vragen welke demon hem heeft gestimuleerd om deze goede vraag aan zijn leerlingen voor te leggen?
Voor de hele reeks, klik hier.
Deze notities zijn ook dagelijks te volgen op Bluesky en Mastodon.
Als je deze teksten ook in de praktijk wil brengen, kun je deelnemen aan de online ZIT-sessies.