20 mei
Case
Op een dag trok Yangshan met zijn leraar Guishan om in de rijstvelden te werken.
Yangshan zei: “Meester, deze plek is laag, hoe kan ik die gelijk krijgen met de hogere plaats?”
Guishan zei: “Water trekt alles gelijk. Waarom gebruik je geen water om het hele veld gelijk te trekken?”
Yangshan zei: “Water is niet nodig. Hoge plaatsen zijn gelijk als hoog, lage plaatsen zijn gelijk als laag.”
(Shinji Shobogenzo)
Kort
Verschillen gelijk trekken is niet hetzelfde als ze negeren.
Iets langer
Dit is een mooi voorbeeld van hoe in zengesprekjes elk woord meer betekenissen kan hebben. Yangshan en Guishan beploegen een rijstveld en Yangshan komt in het veld een oneffenheid tegen, die het ploegen moeilijk maakt. Hoe krijgt hij die verschillen gelijk? Maar zijn woorden zijn net zo goed anders te begrijpen: Yangshan zegt misschien dat zijn zen-niveau lager is dan dat van zijn leraar, en vraagt hoe hij op het niveau van Guishan kan geraken. Guishans antwoord kan op die twee interpretaties slaan. Water inzetten om de grond van het rijstveld te egaliseren, of meditatieve concentratie inzetten, om alle ervaringen gelijk te behandelen, en zo Guishans zen-niveau te bereiken. Het lijkt wel alsof Yangshan en Guishan een beetje met elkaar aan het dollen zijn en voortdurend met die twee betekenissen spelen. Zen beoefenen is tegelijkertijd omgaan met de concrete situatie zoals ze is (in dit geval werk op het rijstveld) én constant gefocust blijven op het zen-project om vrij te worden van je idiote kanten en zo een waardiger leven te leiden.
Yangshan is niet tevreden met Guishans antwoord. De verschillen gelijk krijgen kun je inderdaad door ze helemaal te negeren in een 'water'-concentratie die alles bekijkt als hetzelfde, namelijk als iets dat passeert en verdwijnt. Maar er is ook de zenkunst van de verschillen gelijk te krijgen door ze ernstig te nemen, door de verschillen te erkennen als verschillen. Dat doe je niet door concentratie maar door heldere en scherpe observatie. Verschillen hoeven niet per se opgelost worden. Ze kunnen er zijn zoals ze zijn. Hoog is hoog, laag is laag. Yangshan is Yangshan en Guishan is Guishan. Wat dit voor oneffenheid in een rijstveld betekent, daar heb ik eerlijk gezegd geen idee van.
Voor de hele reeks, klik hier.
Deze notities zijn ook dagelijks te volgen op Bluesky en Mastodon.
Als je deze teksten ook in de praktijk wil brengen, kun je deelnemen aan de online ZIT-sessies.