23 april
Case
Huangbo vroeg zijn leraar Baizhang: “Als ik anderen uw onderricht wil doorgeven, hoe doe ik dat dan?”
Baizhang bleef roerloos zitten en sprak geen woord.
Huangbo zei: “Hoe kan ik in de toekomst de zonen en kleinzonen van leerlingen onderrichten?”
Baizhang zei: “Wat je zojuist zei, toont dat je een echt mens bent.”
Kort
Niets zo gemakkelijk als de stille verlichte uithangen.
Iets langer
Wat ik zo mooi vind aan deze uitwisseling is dat niemand het er heeft over zijn eigen verlichting. Het gaat zuiver en alleen over hoe anderen geholpen kunnen worden. Huangbo stelt zonder gêne hoe hij later zenleraar kan zijn. Jammer genoeg antwoordt Baizhang een beetje als een cliché. Hij gaat in meditatie zitten en zegt niets. Zijn onuitgesproken antwoord is dus: "Je hoeft niets te zeggen, je toont mensen gewoonweg hoe je mediteert. Dat is het hoogste. Woorden doen er dan nog weinig toe."
Huangbo is niet helemaal tevreden. Hij zoekt naar een beleefde manier om verder te vragen. Ja, hij kan zijn toekomstige leerlingen tonen hoe je mediteert. Maar hoe help je mensen die jou niet rechtstreeks bezig zien? Daar heb je toch woorden voor nodig? Baizhang voelt zich terechtgewezen. In plaats van de slimmerik-zenmeester uit te hangen, erkent hij de menselijkheid van Huangbo. Huangbo laat zich niet laat verleiden om de complexiteiten van het concrete leven te herleiden tot iets mystieks eenvoudigs. En dat verdient om erkend te worden.
Natuurlijk kan niets de woordeloze praktijk van meditatie vervangen. En natuurlijk hebben woorden hun beperkingen. Maar dat betekent nog niet dat een zorgvuldig en wijs gebruik van woorden niet nodig zou zijn om een zenweg te bouwen. Woorden kunnen wonderen verrichten: ze kunnen anderen inspireren tot de mooiste dingen, ook al hebben ze degenen die de woorden bedacht nooit live gezien. Ze kunnen een kader bieden voor onze woordeloze ervaringen, ook al laten we die kaders in die ervaringen vallen. Cliché-zenners mogen dan wel denken dat alles overstijgen in stille meditatie het enige is waar het om gaat. Maar echte mensen zijn ook geïnteresseerd in het helpen van anderen. Ook als ze die nooit ontmoeten. Echte mensen weten dat woorden daarin van bijzonder groot belang kunnen zijn. De zentradities mogen dan wel de mond vol hebben van woordeloze ervaringen. Ze hebben ook bijzonder veel teksten voortgebracht. En daar kunnen we nu volop ons voordeel mee doen. Het zou jammer zijn om niet elke vorm van hulp te gebruiken.
Voor de hele reeks, klik hier.
Deze notities zijn ook dagelijks te volgen op Bluesky en Mastodon.
Als je deze teksten ook in de praktijk wil brengen, kun je deelnemen aan de online ZIT-sessies.