6 april
Case
“Principes onderscheiden door juist gewaarzijn is de weg van wijsheid door onderscheid.”
Hakuin Ekaku.
Kort
Wijsheid is inzien dat alles anders is.
Iets langer
Wat valt er te halen in deze abstract zin van Hakuin? Dat kun je pas weten als je deze zin naast die van gisteren legt. Deze dagen bespreek ik heel kort de boeddhistische verlichting aan de hand van 'vijf wijsheden', vijf aspecten van een ontwaakte relatie met de wereld, die elk verbonden worden met een kleur. Eergisteren ging het om de 'witte' wijsheid dat alles ruimte is. Gisteren over de 'gele' wijsheid, die de verlichting ziet als het inzicht dat alles relatie is, contact. Zodat je gulheid en empathie voor alles in alle richtingen kunt ervaren. Dat kan een héél fijne ervaring zijn. Maar ze kan ook heel snel perverteren tot een vorm egoïsme, waarbij je vooral verliefd bent op je eigen empathische gevoelens dan dat je werkelijk iemand helpt. Of ze kan leiden tot een liefdevolle extase voor alles en iedereen, waarbij je toch vooral zit te kicken op jouw eigen gevoel. Zo wordt wijsheid in één klap dwaasheid, niet veel meer dan een roes opgewekt door drugs. Je denkt dat je iets overstijgend doet, terwijl je eerder nog meer alleen maar met jezelf bezig bent dan anders.
Om die valkuil te vermijden is er de 'rode' wijsheid. Waar de gele wijsheid alles als verbonden ziet, voegt de rode wijsheid eraan toe alles ook onderscheiden is, anders. Waar de gele wijsheid over empathie gaat, voegt de rode eraan toe dat mededogen nog wat anders is dan empathie. Empathie is geraakt worden door de toestand van een ander, alsof het jou overkomt, alsof jij en de ander hetzelfde zijn. Mededogen doet je de ander praktisch helpen, vanuit het besef dat jij en de ander niet hetzelfde zijn. Welk 'principe', zoals Hakuin dat hier noemt, helpt de ander nu precies het best? Daarvoor heb je een glashelder observatievermogen nodig. Om de ander te zien in zijn situatie, in zijn eigenheid, die nooit echt helemaal te kennen is. Misschien heb jij bij een tegenslag vooral steun nodig, en heeft de ander eerder ruimte nodig. Of andersom. Het vraagt veel liefdevolle en nieuwsgierige observatie om dat te weten te komen.
Het vraagt ook rode wijsheid om niet alleen maar diegenen te helpen die toevallig sterk op ons lijken, maar ook degenen van wie de principes en idealen zodanig van ons kunnen verschillen dat we ons er nauwelijks in kunnen herkennen. Om echt te kunnen helpen, moeten we elkaar principes beter onderzoeken dan we doorgaans geneigd zijn om te doen. Zwelgen in onze empathie gaat daarbij niet helpen. Vooral vandaag, in one digitale just-click wereld, waar empathie ons ertoe brengt mee te voelen met wie in onze bubble zit, en instant weerzin voelen voor wie daarbuiten valt, hebben we heel dringend meer rode wijsheid nodig.
Voor de hele reeks, klik hier.
Als je deze teksten ook in de praktijk wil brengen, kun je deelnemen aan de online ZIT-sessies.