31 januari
Case
Keizer Wu vroeg: “Wie bent u dan?”
Bodhidharma zei: “Weet niet.”
Kort
Jezelf niet kennen is het begin van alle wijsheid.
Iets langer
Dit is de derde en laatste uitwisseling tussen de Chinese keizer en de Indiase boeddhistische leraar Bodhidharma, waarvan ik de eerste en tweede eergisteren en gisteren besproken heb. Bodhidharma heeft de keizer al twee keer verward met korte en onthutsende antwoorden. Zonet zei hij nog tot Wu dat alles leeg is en niets heilig. En het moet gezegd, keizer Wu reageert gevat: “Wie bent u dan?” Met andere woorden: “Wacht even, kerel, als alles leeg is en niets heiligs, wat sta jij hier dan de heilige man uit te hangen voor mij, met je monnikengewaad en de air waarmee jij je de 28ste opvolger van de Boeddha zelf noemt?” Prima vraag van Wu.
Bodhidharma reageert opnieuw brutaal kort: “Weet niet.” Een mens zou ondertussen voor minder mededogen voelen voor de arme Wu. Je zou het hem toewensen dat hij te maken had gekregen met een mildere zenleraar. Maar Bodhidharma heeft wel degelijk op zijn vraag geantwoord. Uiteindelijk, als je goed kijkt en eerlijk bent, weet je niet wie je bent. Niemand weet dat. Er borrelt vanalles in je op, maar je krijgt nooit een 'zelf' te zien. Daar hebben we het al vaker over gehad. Maar misschien gaat Bodhidharma hier nog een stapje verder. Bij hem is niet weten niet enkel een ontkenning, maar ook iets positiefs. Alsof hij “Weetniet" zijn naam noemt. Of zijn titel. Of de praktijk waarmee hij zich nog het meest identificeert: niet-wetend naar binnen kijken en blijven kijken, om zich zo te bevrijden van elk onzinnig idee over zichzelf. In het vorige gesprek had hij de hele wereld leeg verklaard, dus een zaak van wriemelende interacties die nooit helemaal te vatten zijn. Nu zegt hij gewoonweg dat dit ook voor hemzelf opgaat. En dus ook voor zijn zenpraktijk. Hij weetniet.
De moderne Amerikaanse zenleraar Bernie Glassman bedacht drie basisdogma's voor zijn Zen Peacemakers Community. Ironisch genoeg is het eerst dogma: niet weten. Niet als nihilisme, maar als intellectuele eerlijkheid. Het tweede is 'getuigenis afleggen': we moeten erkennen wat we te zien krijgen in de wereld, vooral het leed en de oorzaken ervan. Het derde dogma is: 'actie ondernemen'. Zen-leegte is geen vrijbrief voor nihilisme, maar het begin van engagement. Het begin van alle wijsheid is niet zelfkennis, maar het besef dat je jezelf niet kent.
Voor de hele reeks, klik hier.