25 juni
Case
Een leerling vroeg Dongshan: “We krijgen koude en warmte over ons heen. Hoe kunnen we vermijden?
Dongshan zei: “Waarom ga je niet naar de plaats waar geen koude of warmte is?”
De leerling vroeg: “Wat is de plaats waar geen koude of warmte is?”
Dongshan zei: “Als het koud is, laat de koude je dan doden. Als het warm is, laat de warmte je dan doden.”
(Biyanlu)
Kort
Dat krijg je als je het leven wil vermijden.
Iets langer
Dit is een van de grote zenklassiekers. Dongshan stond erom bekend dat hij, in tegenstelling tot de zenleraren van zijn tijd, geen stokslagen of kreten slaakte. Hij stond voor een stillere, rustigere zen, met grote nadruk op meditatie. Maar in dit gesprek lijkt hij toch voor het populaire spektakel te gaan “Laat de koude en warmte je doden!”
In China kan het heel koud en heel warm worden. Oude kloosters waren nauwelijks verwarmd en van airco was natuurlijk al helemaal geen sprake. De leerling vroeg zich af of grote zenmeesters een truc hebben om zich te bevrijden van koude en warmte? Of iets algemener: kan een gevorderd zenbeoefenaar vervelende ervaringen vermijden?
Dongshans eerste antwoord kunnen we op twee manieren lezen. Een eerste mogelijkheid is dat je je zodanig moet kunnen concentreren op je ademhaling dat je nauwelijks nog iets ervaart of voelt. Die meditatieve toestand bestaat, maar over het belang ervan wordt gedebatteerd onder boeddhisten. Volgens sommigen is die toestand het grote ideaal. Volgens anderen is dit uitgerekend de dwaalweg waar de Boeddha nog het meest kritiek op had.
Een tweede mogelijke betekenis is dat Dongshan hier zegt dat de plaats waar geen warmte op koude bestaat bij leven niet te vinden is. Als je dat niet wil, moet je maar sterven.
De leerling vraagt waar die plek dan wel te vinden zou zijn en Dongshan zet verder in op het thema van de dood: “laat de warmte en koude je doden!” Wat wordt daar dan gedood? Dat is de vraag naar de aard van het zelf, een andere grote boeddhistische kwestie. Of Dongshan geeft gewoonweg praktische raad: staak je verzet en laat de koude koud zijn en de warmte warm, geef je ego op, en de last zal verdwijnen. Wees een ontvankelijke ruimte. Hou op je jammerend te identificeren met een lastige ervaring. Dit is verre van eenvoudig. En Dongshan is hier radicaal. Maar het is een heel goede richting om in te zetten, bij elke onaangename ervaring. Het zenideaal is geen zaak van geen onaangename dingen meer te voelen. Het hoeft ook geen zaak te zijn van alles zomaar te laten gebeuren en alle misbruik toe te laten. Het is eerder een zaak van te ervaren wat er te ervaren is, er in eerste instantie niet op automatische piloot op te reageren, zodat je er vanuit een veel bredere basis wijs op kan reageren. En om die dingen helemaal toe te laten als er werkelijk niets tegen in te brengen is.
Voor de hele reeks, klik hier.
Deze notities zijn ook dagelijks te volgen op Bluesky.
Als je deze teksten ook in de praktijk wil brengen, kun je deelnemen aan de online ZIT-sessies.