5 juni
Case
Muzhou vroeg een monnik: “Waar kom je vandaan?”
De monnik slaakte een kreet: 'Katsu!'
Muzhou zei: “Deze oude monnik werd neergebruld door jou.”
De monnik slaakte opnieuw een kreet.
Muzhou zei: “Zeg eens iets over de derde en de vierde kreet?”
De monnik zweeg.
Muzhou gaf de monnik een tik en zei: “Leeghoofd.”
(Biyanlu)
Kort
Zen clichés stinken niet minder dan andere clichés.
Iets langer
Muzhou (780-877), die ook vaak Meester Cheng werd genoemd, is een krasse jongen onder de oude zenmeesters. De monnik die hem opzoekt weet dat. Hij wil Muzhou tonen dat hij ook krasse is. Als Muzhou hem vraagt waar hij vandaan komt, antwoordt hij dus niet met een plek, want hij wil tonen dat hij helemaal 'hier en nu' is. Dus roept hij uit volle borst, met huid en haar, een betekenisloos woord “Katsu!” Dat was toen de mode onder zenboeddhisten.
Muzhou lijkt zich meteen gewonnen te geven. “Nou nou, jongen, dat heb je goed gedaan hoor, daar heb ik niet van terug.” De monnik slaakt nog een kreet. Maar daarmee verraadt de monnik dat hij de zen-mode toch maar gewoon na-aapt. Hij heeft van "Katsu" een trucje gemaakt. Muzhou is hem meteen te snel af en zegt: “Ik weet dat je hier nu nog een paar keer een kreet als antwoord zult geven. Het verveelt me ondertussen. Zeg eens wat anders.” De monnik staat met zijn mond vol tanden. Hij is betrapt op cliché-zen. Daar is nog nooit iemand wijzer of verlichter door geworden. Als een ander “Katsu” net dezelfde antwoorden had gegeven, was het misschien wel juist geweest. Maar in dit geval ruikt het Muzhou allemaal te veel naar een slappe kopie. Grappig genoeg sluit hij het gesprek met dat andere oude cliché: de leerling een tik geven.
Katsu roepen is ondertussen wat uit de mode geraakt. Vandaag klinken de meest courante zen-clichés anders. Zeggen dat je 'geen verwachtingen' hebt. Dat alles 'één' is. Dat 'het is wat het is'. Dat je 'zo' bent. Dat alles 'non-dualistisch' is. Dat je je eigen meester moet zijn.' En zo zijn er nog wel een paar. Alles kan een cliché worden. Zodra je een cliché in de mond neemt, proef je dat. Het is de smaak van een aangename zelfvoldaanheid vermengd met de smaak van angst dat je toch niet helemaal begrijpt wat je zonet gezegd hebt, en de smaak van de onwil om die spanning te erkennen.
Clichés doden je zen. Als jij het zelf niet merkt, zal een ander het wel merken. Het is dus een heel goede praktijk om waakzaam te zijn voor de smaak van clichés. En om in te zien dat het tijd is voor de volgende stap in je praktijk. Dat is Muzhou hier doet voor de monnik: “Ja, dit kun je nog wel een paar keer zeggen, maar wat volgt er nadien?” Het kan akelig lijken om gekoesterde clichés los te laten en een tijd lang niet meer te weten wat gezegd. Maar wat een geweldig cadeau!
Voor de hele reeks, klik hier.
Deze notities zijn ook dagelijks te volgen op Bluesky.
Als je deze teksten ook in de praktijk wil brengen, kun je deelnemen aan de online ZIT-sessies.