23 mei
Case
Op een dag vroeg een monnik aan Huineng: “Wat voor iemand kan het fundamentele principe van uw meester begrijpen?”
Huineng zei: “Iemand die het boeddhisme begrijpt, kan dat begrijpen.”
De monnik vroeg: “Begreep u het, meester?”
Huineng zei: “Neen, ik begreep het niet.”
De monnik vroeg: “Waarom begreep u het niet?”
Huineng zei: “Ik begrijp het boeddhisme niet.”
Kort
Werk me wat je vat. En weet dat er zoveel is dat je niet vat. Zo werkt het.
Iets langer
Huineng is de legendarische 'zesde grootmeester' van de Chinese zen. Hij zou in de zevende eeuw geleefd hebben. Hij zou als volkse jongen spontaan verlicht zijn geraakt toe hij een monnik een tekst hoorde opdreunen. Het beeld van de naïeve, verlichte figuur die alle geleerde kennis overstijgt, end ie op pure intuïtie leeft, kleeft altijd aan de verhalen over hem. Ook hier. Commentaren op dit verhaaltje komen vaak neer op de stelling dat Huineng hier niet dat hij het allemaal niet snapt – want hij is natuurlijk een groot zenmeester, misschien wel de grootste ooit. Eigenlijk zegt hij hier dat al zijn inzichten voortkomen uit een directe intuïtief aanvoelen, en niet uit boekenkennis.
Misschien is dat zo.
Maar als we iets minder de legendarische toer opgaan, en iets minder cliché-zen denken, kunnen we zijn antwoord ook anders lezen. Want wie weet meent Huineng hier gewoonweg wel wat hij zegt. Dat het boeddhisme best wel wat dingen bevat die hij niet begrijpt. Op zich hoeft dat niet te verrassen. In de tijd van Huineng is het boeddhisme al twaalf à dertien eeuwen oud. Er zijn ondertussen ont-zet-tend veel teksten en scholen ontstaan. Die zijn vaak bijzonder moeilijk en af en toe spreken ze elkaa vierkant zeggen. Het lijkt me dan ook normaal om te erkennen dat je niet alles daarvan kent, laat staan begrijpt.
Iets in de vraag van de leerling wijst erop dat hij het hele boeddhisme in één beeld of zin hoopt te kunnen vatten. Dat de grote Huineng hem één fundamenteel principe kan geven dat alles in één keer duidelijk maakt en alles oplost.
“Tja”, antwoordt Huineng. “Misschien bestaat zoiets wel. Maar zo beoefen ik althans de zen niet. Ik ben niet gegaan voor het totale, alles éénmakende begrip. Ik heb gewerkt met datgene dat zich aandiende. Tekstflarden, lessen van mijn leraar, mij praktijk, gesprekken en vragen met anderen, situaties en conflicten. Zo heeft mijn zenweg zich gevormd. Dus als je me vraagt wat daarvan het ene fundamentele principe is, moet ik je het antwoord schuldig blijven.”
Misschien is zo'n antwoord ook helemaal niet nodig. Je hoeft niet alles in één woord of zit te begrijpen om er te vruchten van te plukken. Het leven verloopt doorgaans veelzijdiger dan dat.
Voor de hele reeks, klik hier.
Deze notities zijn ook dagelijks te volgen op Bluesky en Mastodon.
Als je deze teksten ook in de praktijk wil brengen, kun je deelnemen aan de online ZIT-sessies.