21 mei
Case
Guizong was het gras aan het afsnijden. Een leraar van een andere tempel kwam hem op bezoeken. Op dat moment zagen ze een slang in het gras naderen. Zonder aarzelen sneed Guizong de slang met zij sikkel in tweeën.
De andere leraar zei: “Ik kwam u opzoeken omdat u zo'n goede reputatie heeft, maar nu zie ik dat u toch maar een botte monnik bent.”
Guizong vroeg: “Wie is hier bot, ik of u?”
De andere leraar zei: “Wat bedoelt u dan met bot?”
Guizong stak zijn sikkel in de grond, met het handvat eerst.
De andere leraar zei: “Wat is dan niet bot?”
Guizong deed alsof hij een slang doodde.
De ander leraar zei: Misschien hebt u gelijk, ik zal uw voorbeeld volgen.
Guizong zei: Je mag mijn voorbeeld wel een tijdje volgen, maar weet u wel waarom ik die slang heb gedood?”
De andere leraar zei niets.
Kort
Toch jammer voor die slang.
Iets langer
In principe horen boeddhistische monniken geen dieren te doden. Het is en schending van hun allereerste morele voorschrift. Toch is dat het eerste wat Guizong doet als een zenleraar hem komt opzoeken. Daarmee schendt hij nog een culturele regel die vereist dat je elkaar uitgebreid formeel begroet. De zenleraar vindt Guizongs gedrag maar niets en vraagt of Guizongs reputatie als grote zenleraar terecht is. Misschien is hij toch maar een van die zenmannen die doen alsof ze bevrijd zijn door alles aan hun laars te lappen. Zulke 'verlichte' figuren vind je niet alleen vandaag. Het middeleeuwse China kende het verschijnsel ook.
Guizong merkt op dat de andere leraar meteen begint te bekritiseren, wat net zo goed een schending is van een moreel voorschrift. Dus beginnen ze te discussiëren wat nu precies 'morele regels schenden' (of ruw) is. En meteen hangt Guizong de zenkerel voor wie de andere leraar hem aanziet: iemand die regels aan zijn laars lapt en denkt dat verlicht zijn hetzelfde is als vreemd doen. Hij steekt zijn sikkel met het handvat in de grond, en doet alsof hij slangen staat te doden. De andere zenleraar raakt toch onder de indruk en zegt een beetje schaapachtig dat hij Guizong wel wil volgen.
En dan, lijkt me, komt Guizong met zijn echte antwoord op de proppen: hij doodde de slang niet omdat hij 'verlicht' regels aan zijn laars wilde lappen, maar omdat hij zag dat de slang op het punt stond de andere leraar te bijten. Wat is op dat moment dan het juiste? Een mens laten sterven? De slang doden? Is er een andere optie? Guizong moet in dat superkorte moment ingeschat hebben dat de slang doden het beste was wat hij kon doen. En hij krijgt meteen op zijn dak van de andere leraar.
Het is relatief makkelijk om in je hoofd een ideaal van morele zuiverheid te hebben. Maar in ons concrete leven moeten we concrete beslissingen nemen. Natuurlijk kun je zo alles goedpraten. Aandachtig zijn, zien wat de situatie vereist, je intenties goed blijven belichten met wijsheid en zinnige leefregels, en dan actie durven ondernemen om hier en nu leed te verminderen, dat vormt allemaal een goed richtsnoer voor ons leven. Maar onfeilbaar zijn we nooit.
Voor de hele reeks, klik hier.
Deze notities zijn ook dagelijks te volgen op Bluesky.
Als je deze teksten ook in de praktijk wil brengen, kun je deelnemen aan de online ZIT-sessies.