14 mei
Case
Changqing vroeg Baofu: “Als we naar dingen kijken, zien we de geest. Wel, zie je die boot daar?”
Baofu zei: “Ik zie hem.”
Changqing: “Vergeet nu even die boot, waar is de geest?”
Baofu wees opnieuw naar de boot.
(Shinji Shobogenzo)
Kort
De kwaliteit van contact is alles waar het om gaat.
Iets langer
Changqing en Baofu waren 'zenbroers'. Ze hadden dezelfde leraar. Ze hebben het over iets waar het in middeleeuwse zengesprekken wel vaker over gaat: de relatie tussen geest en materie. Changqing opent met een bekend boeddhistisch filosofisch standpunt: je denkt dat je de dingen ziet, maar in realiteit zie je altijd je eigen geest. Hij wil met zijn vriend Baofu onderzoeken wat dit nu betekent. Het interessante is dat hij de zaak concreet aanpakt: er ligt een boot in de buurt en hij vraagt Baofu om ernaar te kijken. Baofu doet dat en zegt 'ik zie hem'. Je zou denken dat Baofu daarmee de boot bedoelt. Maar misschien bedoelt hij wel dat hij de geest ziet. Dat zou in overeenstemming zijn met het onderricht dat ze aan het bespreken zijn. Changqing wil, los van de boot, weten waar de geest is.
Over de relatie tussen geest en materie wordt soms erg gewichtig gedaan. Strikt genomen kun je daarmee drie kanten op. Ofwel zijn ze gescheiden. Dat noemen we dan dualisme. Ofwel zijn ze één. Dat noemen we dan monisme. Daar heb je twee varianten van: alles is materie (materialisme), of alles is geest (idealisme). Je kunt eindeloos discussiëren welke van die drie de juiste is, en in alledrie die denkrichtingen vind je mensen die van zichzelf vinden dat ze verlicht zijn omdat ze zo denken. En ja, hoor, boeddhisten hebben dat vaak gedaan.
Wie weet bedoelden Changqing en Baofu dit gesprek ook als zo'n filosofisch debat. Maar ik merk dat ik Baofu's antwoord het liefst lees als een blijk dat hij zich daar liever niet mee bezighoudt. Hij toont Changqing dat die hele vraag geen issue voor hem is. Hem is gevraagd om naar de boot te kijken, dus daar is zijn geest nu. De geest is wat de geest doet. In plaats van een filosofische discussie te houden over wat 'geest' of 'bewustzijn' precies is, toont hij de geest aan het werk: op dit moment is die geest aandacht voor de boot. Dus waar is de geest? Precies daar, in dat contact. Dat is alles wat de geest is: iets dat opflikkert in het contact tussen onze zintuigen en iets dat ze oppikken. Meer gewicht hoeven we daar niet aan te hangen. Dat is toch maar een verkapte vorm van zelfzucht. Alles waar het in de flikkerlichtenshow van het bestaan om gaat is aandacht, de kwaliteit van het heldere en meedogende contact tussen ons en de dingen.
Voor de hele reeks, klik hier.
Deze notities zijn ook dagelijks te volgen op Bluesky en Mastodon.
Als je deze teksten ook in de praktijk wil brengen, kun je deelnemen aan de online ZIT-sessies.