29 april
Case
Een oude man benaderde Baizhang. Hij zei: "Ik ben niet echt een mens. Ik ben een vos. Eeuwenlang geleden was ik een boeddhistisch leraar. Een leerling vroeg me toen of ontwaakte mensen nog in oorzaak en gevolg vervallen. Ik zei dat ze daar niet langer in vielen. Door die fout werd ik eindeloos vaak herboren als een vos. Alstublieft, meester, red mij."
Baizhang zei: “Negeer oorzaak en gevolg niet.”
De vos had een verlichtingservaring en ging weg. Weinig later vonden Baizhang en zijn leerlingen zijn kadaver op het tempeldomein en begroeven hem als een monnik.
(Mumonkan)
Kort
Het meest evidente wordt nog het vaakst uit het oog verloren.
Iets langer
Om dit mythologische verhaal te begrijpen, moet je het in lezen in het traditionele Chinese boeddhistische wereldbeeld. Vanuit India was het geloof in reïncarnatie overgewaaid, waarbij de geboorte als dier als iets pijnlijks gezien werd. In China en Japan waren vossen daarenboven ook nog eens boze geesten. Dus als een zenleraar uit een mythologisch ver verleden eindeloos opnieuw als vos herboren wordt, moet hij echt wel zware fouten hebben gemaakt. Zijn grote fout was dat hij een populair verkeerd idee van de verlichting niet tegenging maar juist verspreidde
Van het verlichting of het ontwaken wordt soms iets heel vreemds gemaakt. Alsof een verlicht mens plots niet meer onderhevig is aan de wetten van de realiteit. De fantasie bijvoorbeeld dat je dan helemaal vrij bent. Dat jouw handelingen geen gevolgen meer voor jou hebben. Dat je gewoonweg kunt doen wat je wil. Dat is geen boeddhistische verlichting. Dat is consumentisme op speed: vrij zijn is gewoonweg mijn zin doen, en zo is het leven altijd leuk en gezellig. Niet dus.
Wat mij in dit verhaal nog het meest opvalt, is dat Baizhang hier echt niks bijzonders doet. Hij tovert niet, hij spreekt geen mantra uit, hij rept zich niet naar de hemel om de goden te vragen de man te redden. Dat had in dit mythologische verhaaltje nochtans wel mogelijk geweest. Baizhangs raad is niet alleen down to earth, het is iets waarvan je zou kunnen denken dat de oude man er wel zelf op had kunnen komen. "Negeer oorzaak en gevolg niet.” Hoewel de vos donders goed wist waarom hij in een vos was veranderd, leek hij nog altijd te hopen op een bijzondere ontsnapping. Maar Baizhang vertelt hem integendeel het meest evidente, net datgene wat de vos vele levens had proberen te ontlopen: pas als je echt inziet dat je niet ontsnapt aan oorzaken en gevolgen kun je aan een verlichtingsweg beginnen.
De meest evidente dingen verliezen we het makkelijkst uit het oog. We hopen op iets anders, iets miraculeus. Maar verlicht zijn is inzien dat je tot deze wereld behoort. En dat als we dat uit het oog verliezen dit vele generaties lang ellende kan veroorzaken. Of reïncarnatie of vossengeesten bestaan, daar ben ik niet zo zeker van. Maar ons moderne negeren van oorzaken en gevolgen, onze hoop dat vrijheid hetzelfde is als onze zin doen zonder ooit een prijs te betalen, heeft ons wel degelijk opgescheept met een wereldwijde klimaatverschuiving en een schever verhouding tussen het Noorden en het Zuiden, die nog veel heel wat generaties brokken zullen opleveren.
Voor de hele reeks, klik hier.
Deze notities zijn ook dagelijks te volgen op Bluesky en Mastodon.
Als je deze teksten ook in de praktijk wil brengen, kun je deelnemen aan de online ZIT-sessies.