5 maart
Case
“Er bestaat geen andere remedie tegen honger dan een geschilderde rijstkoek.”
(Dogen, Gabyo)
Kort
Woordeloze zen-ervaringen nemen de waarde van woorden niet weg.
Iets langer
Zonder context is deze zin natuurlijk onzin. Je stilt je honger niet met geschilderde rijstkoeken. Maar, zoals dat met zinnen gaat, verwijst deze zin naar een hoop andere zinnen. Hier verwijst Dogen naar een populaire zen-uitspraak: “Een geschilderde rijstkoek stilt je honger niet.” Met andere woorden: je wordt niet verlicht door boeddhistische woorden en teksten uit het hoofd te leren. Je moet ze belichamen, opeten en verteren.
In Dogens tijd was de zin al vier eeuwen oud. En, zoals dat met zinnen gaat, was die ondertussen een cliché geworden. De uitspraak werd vaak gebruikt als een excuus om je helemaal niet bezig te hoeven houden met zenteksten. Als een oproep om je ver weg weg te houden van woorden en zinnen, om zo een zuivere conceptloze zen-ervaring na te streven.
Daar is Dogen het dus niet mee eens. Hij geeft een tegenintuïtieve draai aan de zen-uitspraak. Voor hem zijn geschilderde rijstkoeken de enige manier om je honger te stillen. Ervaring is natuurlijk fundamenteel. Maar daar de goede woorden voor vinden is net zo fundamenteel. Anders gaan minder goede woorden en concepten het overnemen, terwijl je loopt te denken dat je vrij van concepten bent, en dus helemaal stekeblind wordt. Het hele idee dat zen over zuiver conceptloze ervaringen gaat is een bijzonde hardnekkig concept dat de rijke zen-realiteit oneer aandoet. Woorden, gedichten, tractaten, schilderijen en beelden kunnen ons wel degelijk helpen. Ze niet willen gebruiken is eerder een teken dat je oude en heimelijke concepten niet gestoord willen worden en je in hun greep willen houden.
Voor de hele reeks, klik hier.