6 januari
Case
Meester Seppo wees naar de haard en zei: “In deze haard prediken alle boeddha's van het verleden, het heden en de toekomt het onderricht van Gautama.”
Gensha zei: “Onlangs zijn de reglementen van het keizerlijk heiligdom verstrengd.”
Meester Seppo vroeg: “Hoezo?”
Gensha zei: “Het is verboden om een straatmarkt te plunderen.”
(Shinji Shobogenzo I.38)
Kort
In een zenleven kunnen mystieke extases niet op tegen concreet welwillend gedrag.
Iets langer
Ik hou erg van dit vreemde gesprekje. Om verschillende redenen. Ten eerste omdat het zo grappig is. Gensha Shibi (835-908) is de leerling van Seppo Gison (822-908) en toch zet hij hier zijn leraar op zijn plaats. In zenverhaaltjes zegt meestal de leraar iets geheimzinnigs en zit de leerling met zijn mond vol tanden, of wordt hij door de rare uitspraak de verlichting in gekeild. Hier gaat het dus andersom.
Seppo en Gensha komen als koppel vaak voor in zenverhaaltjes. Ook nadat Seppo Gensha tot zenmeester had verklaard, bleven ze samen werken en les geven. (Uit hun data blijkt zelfs dat ze het zelfde jaar zijn gestorven.) Hun opgetekende gesprekken hebben vaak iets komisch, omdat Gensha de soms wat zweverige Seppo weer met zijn voeten op de aarde brengt. Ook hier.
Ik stel me voor dat de twee samen naar het vuur in een haard zitten te kijken. En dat Seppo plots iets dieps wil zeggen: in dit vuur zitten alle boeddhistische wijsheden. De boeddhawijshed van vroeger, die van later, en die van vandaag. 'Gautama' is de historische Boeddha. Met andere woorden, Seppo verklaart dat je in elk verschijnsel de hele boeddhistische leer kunt zien.
Dat is een mooie gedachte. Maar voor Gensha loopt die gedachte het risico van te beginnen zweven. Jaja, het boeddhisme is inderdaad overal te vinden, in het minste en geringste ding, en in elk van onze ervaringen. Maar 'de keizer heeft de reglementen strenger gemaakt'. Met andere woorden: om uit de valkuil van zweverigheid te blijven, moet je toch extra opletten. Want 'het is verboden om te straatmarkt te plunderen'. Dat wil zeggen: je kunt zo diep en zo mystiek zijn als je maar wil, maar uiteindelijk komt het erop neer onze verlichting in te zetten voor een betere, eerlijkere wereld, waarin we ons concreet inzetten om bestaand leed te verlichten. Zoals in een eerlijke economie. Een leefbaar klimaat. Een politiek die zich inzet voor ieders welzijn. In het beste geval is het boeddhisme een verzetsbeweging tegen de oorzaken van leed in de wereld.
Wat zitten kauwen op mystieke mijmeringen is mooi, maar niet genoeg. Zeker niet in turbulente tijden als de onze.
Voor de hele reeks, zie hier.