3 januari
Case
Danxia vroeg Meester Furong: “Wat is de ene zin die de wijzen sinds de oudste tijden hebben overgedragen?”
Furong antwoordde: “Als je denkt dat het een zin is, begraaf je onze traditie.”
Bij deze woorden ervoer Danxia een groot ontwaken.
(Keizan Jokin, Denkoroku)
Kort
De neiging om de dingen samen te vatten tot één fundamenteel punt is geen diepgang, maar een vorm van wereldvreemdheid en intolerantie.
Iets langer
Tegen de tijd dat de Chinese boeddhisten Danxia (1064-1117) en Furong (1043–1118) dit gesprekje voeren, is het boeddhisme vijfenveertig generaties jaar oud. In de 1500 jaar tussen het leven van de Boeddha en de levens van Danxia en Furong, werden ontzettend veel boeddhistische teksten geschreven, en nog veel meer commentaren op die teksten. Al die dingen vulden elkaar aan, maar spraken elkaar ook vaak tegen. Dat kan behoorlijk frustrerend zijn voor wie wil weten waar dat hele boeddhisme nu eigenlijk op slaat. Danxia lijkt ook met die vraag rond te lopen. Als enthousiaste beoefenaar wil hij zo snel mogelijk de verlichting bereiken door de ene kernachtige waarheid van het boeddhisme te zien. Met die vraag trekt hij dus naar zijn leraar Furong. Wat is de ene zin? Gelukkig geeft Furong hem die ene zin niet. Want die bestaat niet.
We kunnen Furongs antwoord op verschillende manieren lezen. We zouden kunnen denken dat Furong zegt dat je het boeddhisme niet in een zin kunt samenvatten, omdat je de boeddhistische verlichting enkel in een woordeloze ervaring kunt kennen. Daar valt iets voor te zeggen. Want boeddhisten brengen niet voor niets zoveel tijd door in stille meditatie. Maar er is ook een andere mogelijkheid. Die minstens even waar is. En die in onze tijden zelfs dringender is.
Misschien zegt Furong hier dat het onzinnig is om te proberen het boeddhisme in één zin samen te vatten, omdat er zo ontzettend veel waardevolle zinnen te rapen vallen. En dat het niet helpt om één daarvan te bestempelen als de enige ware kern. Met zijn vraag toont Danxia zich met andere woorden te ongeduldig. Zelfs te gemakzuchtig. Vandaag zou hij misschien fan zijn geweest van memes op social media, die ons bestaan denken te vatten in lekker weg te slikken one-liners. Maar die etaleren hooguit onze intolerantie voor de meerkleurigheid van ons bestaan. Alles in één zin samenvatten is een ondeugd die er wonderwel in slaagt zich te verkopen als superieure wijsheid.
Ik lees in de slotzin graag dat Danxia zich plots bevrijd voelt van dat oneliner-verkoopspraatje. Hij heeft niet de ene zin gekregen, of de ene woordeloze ervaring opgedaan. Hij heeft zich daar eerder van vrijgemaakt. Hij ziet in dat het idee van één fundamentele kern niet meer is dan een mentale kramp. Een wereldvreemdheid die zich voordoet als een ontwaken. Dat moet een hele opluchting zijn geweest. Misschien werd Danxia daarom wel de belangrijkste opvolger van Furong, de zesenveertigste boeddhistische leraar in zijn opvolgingslijn.
(Voor de hele reeks, zie hier.)