15 januari
Case
"De verlichtingspraktijk laat geen sporen na en gaat onophoudelijk verder."
(Dogen)
Kort
Laat je niets wijsmaken. Zen is een praktijk. Geen toestand.
Iets langer
Na de vier vorige zinnen, die elkaar al onophoudelijk tegenspraken, gooit Dogen er een vijfde zin tegenaan. Om de zaak af te sluiten. Nou ja, afsluiten. Hij zegt hier letterlijk dat er geen afsluiten aan is. Of daar lijkt het toch op. Want deze laatste zin spreekt ook nog eens zichzelf tegen. De zenpraktijk is zo vederlicht dat ze geen sporen nalaat, maar toch blijft het effect van de zenverlichting duren.
De sleutel van deze zin ligt in het rare woord 'verlichtingspraktijk'. In het Japans is dat shusho, en ook voor Japanners is dat een raar woord. Het is Dogens manier om uit te drukken dat het er in de zenpraktijk anders aan toe gaat dan in onze gebruikelijke aanpak. Normaal doen we iets om een later doel te bereiken. Voor een deel gaat dat natuurlijk ook op voor zenmeditatie. Als je het regelmatig doet, word je daar ook echt beter in. Natuurlijk. In die zin verschilt zenmeditatie niets van pianolessenleren, wiskunde-oefeningen, of sporttrainingen.
Maar er is een aspect waarin zenmeditatie – of zelfs een zenleven – verschilt van die aanpak. Zolang je meditatie ziet als een oefening om later een bepaalde toestand te bereiken zal er iets belangrijks je blijven ontglippen. Zen wordt pas echt zen als de praktijk, hoe gebrekkig of sukkelachtig die soms ook is, zelf bekeken wordt als verlichting. Of misschien iets begrijpelijker: als de verlichting gezien wordt als een praktijk die je doet. Nu. In de juiste zen-attitude zit iets dat zich overgeeft aan de manier waarop er nu beoefend kan worden. En dat daarmee durft toe te komen.
Onze sluwe geest, altijd klaar om zichzelf in de luren te leggen, misvormt dat spoorloze soms tot het idee dat het eigenlijk niet nodig is om moeite te doen. Omdat alles toch al 'spoorloos' verlicht is. En dat resultaten halen dus toch niet nodig is. Daarom gooit Dogen er meteen tegenaan dat de zenpraktijk wèl altijd verder gaat. Continu. We zijn nu wolken van interacties. Dus is er geen stoppen aan de zenpraktijk. Als je dat durft toe te laten, wordt die praktijk verrassend lichtvoetig. Het maakt niet eens of je dit begrijpt of niet. Als je het maar doet. Nu.
Voor de hele reeks van 'Elke dag begint', zie hier.