27 april
Case
Op een dag toonde de Boeddha een bloem aan zijn leerlingen. Iedereen zweeg. Alleen Mahakasyapa glimlachte breed. De Boeddha zei: “Ik het het ware oog van de schat van de leer, en die heb ik overgedragen op Mahakasyapa.”
(Mumonkan)
Kort
Hoeveel nadruk er ook is op de juiste overdracht, het boeddhisme is altijd blijven verschuiven.
Iets langer
Dit is een heel beroemd verhaal onder zenboeddhisten. Maar historisch gesproken heeft dit gesprek nooit plaatsgevonden. Als je in de oudste Indiase boeddhistische bronnen naar dit soort van gesprek zoekt, zul je er geen vinden. De historische boeddha sprak zo niet. En de historische Mahakasyapa was eerder een strenge asceet dat iemand die naar bloemetjes zat te glimlachen. Dit verhaal is vele eeuwen na de dood van de Boeddha ontstaan in Chinees boeddhistische kringen. In strikte zin is dit dus een fake quote. Het boeddhisme barst van de fake quotes. Het is niet slecht om dat te beseffen. Dus als je je wil houden aan woorden die zo goed als zeker aan de boeddha kunnen toegeschreven worden, sla je deze quote maar best meteen over.
Maar dat betekent niet dat dit verhaal niets te vertellen heeft. In zekere zin vertelt het hier over een verschuiving in de manier waarop het boeddhisme zich tot de wereld verhoudt. Waar het oorspronkelijke Indiase boeddhisme grote nadruk legde op onthechting, en soms zelfs op regelrechte walging voor de natuurlijke wereld, kantelt dit in China (waar de zen ontstaan is) in de richting van een waardering voor de wereld. Waar het Indiase boeddhisme zich mythologisch uitdrukte als een weg om te ontsnappen aan de kringloop van leven en dood, zal het Chinese boeddhisme zich mythologisch uitdrukken als een weg om in harmonie te komen met de natuurlijke orde. Het zenboeddhisme is voortgekomen uit de dynamiek tussen die twee beelden.
In het boeddhisme wordt terecht heel veel nadruk gelegd op een juiste overdracht. Er zitten bijzonder waardevolle en unieke aspecten in het boeddhisme die verloren zouden gaan als z niet heel precies onderricht, beoefend en doorgegeven zouden worden. Maar 'veranderlijkheid' en 'afhankelijkheid van omstandigheden' horen tot de kernbegrippen van het boeddhisme, en ze zijn ook van toepassing op de boeddhistische leer zelf. In China ontstonden er andere boeddhismes dan in India. En in het Westen ontstaan er nu volop andere boeddhismes dan in Azië. Omstandigheden als de klimaatverandering, en de technologische omgeving waarin we leven hebben nu al grote invloed hebben op de soorten van boeddhisme die hier volop ontstaan. Kijken naar een bloem was anders in het India van de Boeddha dan in het China van de vroege zen. Vandaag kijken we onvermijdelijk opnieuw anders naar die bloem.
Voor de hele reeks, klik hier.
Deze notities zijn ook dagelijks te volgen op Bluesky en Mastodon.
Als je deze teksten ook in de praktijk wil brengen, kun je deelnemen aan de online ZIT-sessies.